از گذشته تا کنون از عسل در درمان بسیاری از بیماریها استفاده شده است، مهمترین خاصیت عسل ضدمیکروب بودن آن است، و منبع بسیار خوبی از آنتی اکسیدان است و نقش بزرگی در جلوگیری از سرطان و بیماری های قلبی دارد. هم چنین عسل باعث تحریک، تقویت قلب و گشاد شدن رگها و بازشدن مویرگها شده و جریان خون رادر درون شریانها افزایش میدهد بنابراین مصرف آن برای سلامت قلب و عروق بسیار مفید است بنابراین سالمندان عزیز اگر هر روز شربت عسل بهمراه آب لیموی تازه میل نمایند سلامتی بیشتر و عمر طولانی تر خواهند داشت.

*عسل برای رفع کم اشتهایی مفید است و باعث بهبود جریان خون میشود. بنابراین به رشد عضلات کمک کرده و برای بچه های کم اشتها و افراد ورزشکار بسیار مفید است.

* مزمزه و قرقره کردن شربت عسل برای برطرف شدن زخم های دهان و ورم گلو بسیار مفید است.

*عسل با اینکه بسیار شیرین و چسبنده است نه تنها برای دندان و لثه مضر نیست بلکه لثه را سالم و دندانها را سفید می کند.

*عسل مسمومیتهای غذایی دستگاه گوارش را پاک سازی کرده ، حرکات و ترشحات روده را بهبود می بخشد و ضد اسهال است

*عسل سریع الهضم است چون ملکولهای قند موجود در عسل، نیاز به هضم اولیه در معده را ندارند و لذا سریع جذب خون شده و پس از 7 دقیقه اثرات خود را نمایان می کند. به همین جهت حتی حساس ترین معده ها نیز می تواند آن را به سادگی هضم نماید.
عسل بادشکن است و برای قولنج معده مفید است.

*عسل اعمال کبد را فعال کرده و در دفع سموم از کبد موثر است بنابراین در رفع بیماریهای کبدی بسیار مفید است.

*سکنجبین(عسل مخلوط با سرکه سیب) از بین برنده مشکل صفرا است.

*چنانچه عسل با کندُر مصرف شود سنگهای کلیه و مثانه را از بین می برد.

*برای مبتلایان به بیماری کم خوابی مخلوط یک قاشق عسل و آب توصیه می شود.

*عسل ضد آسم است و در فروارده های ضد سرفه بطور مستقیم و غیر مستقیم از عسل استفاده می شود و هم چنین در درمان آلرژی فصلی مقید است.

*سطح کالری عسل پایین است و در مقایسه با سایر مواد قندی 40% کمتر کالری دارد ، ولی انرژی آن بالاست، و باعث اضافه وزن هم نمی شود.

*مصرف عسل سیستم دفاعی بدن را در برابر استرس افزایش می دهد.

* عسل در درمان آب مروارید چشم مفید است.

* عسل فاقد هرگونه چربی یا کلسترول می باشد.

* عسل دارای اثرات ضدخون ریزی و ضد میکروبی است لکن اثر ضد میکروبی آن پس از حرارت دیدن و یا در معرض آفتاب قرارگرفتن کاهش میابد

*در قدیم عسل به عنوان بهترین التیام دهنده انواع زخم ها و سوختگی ها بشمار می رفت و امروزه نیز محققین طی آزمایشات متعددی پی به خواص ضد باکتریایی و آنتی بیوتیکی و همچنین خاصیت ضد التهابی عسل برده اند مشروط بر اینکه عسل صد در صد طبیعی باشد و هیچ گونه حرارتی ندیده باشد.

* عسل نقش بسزایی در حفظ و تجدید جوانی دارد و به سلامت پوست کمک کرده و ضد پیری است.خانم ها میتوانند با تهیه ماسکهایی با عسل خالص یا عسل مخلوط با زرده تخم مرغ و خامه ترش به نسبت مساوی بر زیبایی و شادابی پوست خود بیفزایند. میتوان با عسل انواع ماسکهایی برای تبدیل پوست خشک به چرب یا معمولی تهیه کرد که بسیار موثر است.

استانداردهای عسل:
استانداردهای عسل از کشوری به کشور دیگر متفاوت است که آنها را می توان در استخراج، عسل شکرک زده، عسل شان، شان با قاب کم عمق، بریده شده و یا کل شان عسل در نظر گرفت. سایر مواردی که در تهیه و تولید عسل اهمیت دارند، میزان قند، میزان رطوبت، طعم ، رنگ و عطر عسل می باشد. گاهی اوقات در توزیع و فروش عسل مواردی چون: یکنواختی رنگ، پاکیزگی برش، ظاهر شان و نحوه چینش و یکنواختی وزن نیز ذکر شده است.

راه های تشخیص عسل طبیعی:
تشخیص عسل طبیعی از تقلّبی
روش‌های مرسوم و فرهنگ عوام برای تشخیص عسل طبیعی از تقلّبی به علت نداشتنِ پشتوانۀ علمی روش‌های صحیح و قاطعی نیستند البته این مسأله یک امر طبیعی است زیرا:
عسل دارای خصوصیات پیچیده‌ای بوده و به راحتی تحت تأثیر شرایط قرار می‌گیرد به طور مثال در محیط گرم به سادگی روان شده و در محیط سرد بسیار سفت و چسبنده است همچنین در محیط مرطوب به راحتی رطوبت جذب می‌کند و در محیط خشک رطوبت آن کاهش می‌یابد نور مستقیم خورشید نیز به سادگی ترکیبات آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تشخیص عسل طبیعی و مرغوب توسط خریداران، بدون استفاده از وسایل آزمایشگاهی کار مشکلی است ولی زنبورداران و افرادی که با فرآوری عسل سروکار دارند تشخیص تجربی نسبتأ خوبی می‌دهند ولی هنوز روش ساده‌ای برای مردم وجود ندارد که بتوانند به راحتی عسل تقلبی را از طبیعی تشخیص دهند. با دستگاه‌های ساده آزمایشگاهی، مرغوبیت و صدمات مختلفی که به عسل وارد شده قابل اندازه‌گیری است. برای این‌که یک دید کلی برای همۀ مشتریان عسل ایجاد شود و دقت آنها برای خرید و تهیۀ عسل طبیعی افزایش یابد باید نکات زیر مورد توجه قرار گیرد.
1.ساده‌ترین و مطمئن‌ترین روش تهیه عسل از فروشگاه‌های معتبر است. به خصوص افرادی که زنبودار بوده و عسل تولیدی خود را ارائه می‌دهند و از سابقۀ فعالیت آن‌ها آگاهی دارید.
2.اگر عسل را از دست‌فروش‌ها تهیه می‌نمایید به برچسب آن که دارای نام و نشانی شرکت تولیدی، شمارۀ پروانۀ بهداشتی، وزن و غیره است توجه نمایید.
3.برخی مردم میزان رطوبت و مرغوبیت عسل را به وسیلۀ برگرداندن شیشۀ عسل و سرعت بالا و پایین رفتن حباب داخل شیشه و برخی نیز به وسیلۀ میزان کش آمدن عسل اندازه‌گیری می‌کنند باید توجه داشت که این روش‌ها دقیق نبوده زیرا شرایط محیطی به خصوص دما تأثیر زیادی بر روی عسل داشته به طوری که در محیط گرم روان‌تر و در محیط سرد سفت‌تر می‌شود. این خصوصیات به میزان رطوبت عسل بستگی دارد. عسلی که رطوبت زیر 18% دارد مطلوب بوده ولی رطوبت بالای آن مناسب نیست. رطوبت بالاتر عسل به خصوص می‌تواند در سرعت تخمیر آن مؤثر باشد. میزان رطوبت به وسیلۀ یک رفرکتومتر به سادگی قابل اندازه‌گیری است.
4.مخمرهای عسل در دمای کمتر از 11 درجه سانتی‌گراد رشد نمی‌کنند یعنی نگهداری عسل در این دما آن را از تخمیر محافظت می‌کند البته نگهداری عسل در دمای 38 درجه سانتی‌گراد نیز می‌تواند از تخمیر آن جلوگیری کند ولی در دراز مدت به کیفیت آن صدمه می‌زند زیرا نگهداری عسل در حرارت بالا، کیفیت عسل را از بین می‌برد.
• کلیۀ عسل‌ها محتوی مخمرهای غیرمضر برای انسان هستند.
• عسل‌هایی که بیش از 17% رطوبت دارند احتمالاً و آن‌هایی که بیش از 19% رطوبت دارند حتماً تخمیر می‌شوند. عسل‌های شمال اغلب دارای رطوبت زیاد بوده و اگر کمی زودتر از پایان فرآوری و درپوش‌گذاری سلول‌های مومی بر روی‌شان عسل برداشت گردد خیلی زود تخمیر می‌شوند.
برای جلوگیری از تخمیر باید عسل را به طور غیرمستقیم حرارت داده و آن را به مدت نیم ساعت در دمای 63 درجه سانتی‌گراد قرار داد تا کلیۀ مخمرهای آن از بین رفته و تخمیر صورت نگیرد. البته امروزه از روش‌های جدیدتری مانند استفاده از نور UV برای از بین بردن مخمرهای عسل استفاده می‌کنند.
• عسل در زمستان تخمیر نمی‌شود زیرا دمای کمتر از 11 درجه سانتی‌گراد از تخمیر عسل جلوگیری می‌کند.
• بعد از شکرک زدن عسل، احتمال تخمیر افزایش می‌یابد.
• گاهی در شرایط مناسب برای رشد مخمرها، بخصوص رطوبت بالا، تخمیر عسل می‌تواند حتی قبل از درپوش‌گذاری مومی بر روی سلول‌های‌شان انجام شود.
اگر عسل در شرایط مناسب فاسد شدن باشد حتی قبل از درپوش‌گذاری شان‌ها نیز تخمیر می‌شود.
5.مسأله‌ای که بسیار مهم است و هنوز به صورت شبهه و تردیدی برای بسیاری از مشتریان عسل باقی می‌ماند، شکرک زدن عسل است و فکر می‌کنند عسل شکرک زده تقلبی است ولی همان‌طوری که اساتید این رشته همگی اعلام کرده‌اند برعکس طرز فکر اکثر ایرانیان، شکرک زدن نشانۀ سلامتی عسل است و اروپاییان بیشتر مشتری عسل‌های شکرک زده، یا کِرِم رنگ هستند. اکثر عسل‌ها پس از مدتی شکرک می‌زنند البته زمان شکرک زدن عسل با توجه به نوع گیاه، میزان و نوع ذرات موجود در عسل، رطوبت، دما و غیره فرق می‌کند به طوری که بعضی عسل‌های طبیعی بعد از چند هفته، چند ماه و چند سال شکرک می‌زنند. برای مایع کردن عسل شکرک‌زده باید ظرف عسل نیم ساعت در دمای 65 تا 70 درجه سانتی‌گراد (حرارت غیرمستقیم) قرار گیرد.
مشتریان عسل در بعضی کشورها عسل‌های شکرک زده یا کرمی (خامه‌ای) را بیشتر می‌پسندند و زنبورداران، این عسل‌ها را تولید کرده و در بسته‌بندی‌های مختلفی به بازار عرضه می‌کنند.
البته باید توجه داشت که عسل شکرک زده بافتی نرم داشته باشد به طوری که روی زبان احساس نشود. زیرا عسل‌های شکرک زده با بافت دانه درشت معمولاً مربوط به عسل حرارت دیده یا عسل با تغذیۀ آب شکر می‌باشد.
به طور کلی عسل‌ها به دلایل زیر شکرک می‌زنند:
• دما: در دماهای پایین‌تر از 14 درجه سانتی‌گراد عسل شروع به شکرک زدن می‌کند. در این دما عسل چسبندگی خود را از دست می‌دهد و مواد خارجی آن شروع به رسوب کرده و هسته‌های تبلور تشکیل می‌دهند به این دلیل عسل در زمستان شکرک می‌زند.
• آنزیم دیاستاز (آمیلاز): دیاستاز عسل، ذرات ریز را جذب کرده و موجب رسوب و کدر شدن آن می‌شود به طوری که ذرات موجود در عسل را متبلور کرده و باعث شکرک زدن آن می‌شود.
• رطوبت: آنچه در عسل به صورت بلور در می‌آید در واقع گلوکز هیدرات است و میزان آن به مقدار آب عسل بستگی دارد به طور مثال عسل‌های مازندران به دلیل رطوبت بالا تقریباً بعد از 60 روز شکرک می‌زنند ولی عسل‌های طالقان، ارنگه کرج و ارتفاعات البرز رطوبت کمتری داشته و حتی بیش از یک سال نیز شکرک نمی‌زنند.
6.وقتی عسل حاصل از شربت شکر را مزمزه کنید فقط مزۀ شیرینی را احساس می‌کنید ولی وقتی عسل طبیعی را مزمزه کنید به جز مزۀ شیرینی طعم مطبوع عسل که بسته به نوع گیاه آن فرق دارد همراه با سایر مخمّرهای آن را متوجه می‌شوید.
7. چنانچه درپوش ظرف عسل طبیعی برای مدتی بسته باشد و سپس درپوش آن را باز کنید حتماً بو و رایحۀ عسل طبیعی را متوجه می‌شوید.
8.اگر عسل را داخل لیوان محتوی آب بریزید چنانچه در داخل آب حل شود به شکل مشخصی در ته شیشه جمع نشود عسل مطلوبی نبوده این عسل رطوبت بالایی دارد ولی عسل مطلوب‌تر ابتدا بدون حل شدن به طور عمودی داخل شیشه ریخته شده و در کف شیشه به همان شکل انباشته می‌شود. هر یک از روش‌ها و تجربیات فوق به تنهایی نمی‌تواند تقلبی بودن یا طبیعی بودن عسل را مشخص نماید. ولی کاربرد مجموعه‌ای از آنها به همراه روش‌های آزمایشگاهی از دقت بیشتری برخوردار است.
• گلوکز: هرچه گلوکز عسل بیشتر باشد زودتر شکرک می‌زند. گلوکز در غلظت 30 تا 70% و فروکتوز در 78 تا 90% شکرک می‌زند، البته به میزان حرارت نیز بستگی دارد.
عسل اقاقیا که گلوکز کمی دارد (35% گلوکز و 35 تا 40% فروکتوز) حتی بعد از چهار سال نیز شکرک نمی‌زند ولی عسل‌های لیلکی (نوع اقاقیای وحشی) و کلزا که گلوکز زیادی دارد پس از یک هفته شکرک می‌زنند و همچنین عسل آفتابگردان که گلوکز زیادی دارند بعد از سه هفته تا یک ماه شکرک می‌زنند.
عسل مرکبات که گلوکز و فروکتوز بالایی دارند بعد از سه ماه شروع به شکرک زدن می‌کند ولی عسل‌هایی که از گلوکز خالص تولید می‌شوند هرگز شکرک نمی‌زنند.
• اجسام و مواد خارجی: موادی از قبیل ذرات موم، گرده، گرد و غبار و غیره به عنوان هسته‌های تبلور عسل عمل کرده و شکرک زدن را تسریع می‌کنند. معمولاً برای جلوگیری از شکرک زدن، عسل را صاف کرده و مواد زائد آن را خارج می‌کنند البته باید توجه داشت که قبل از صاف کردن، حرارت نداده زیرا ذرات داخل آن در اثر حرارت ذوب و با عسل واکنش انجام می‌دهند که بر روی طعم و ترکیبات عسل تأثیر منفی می‌گذارند. معمولاً عسل شان‌های قدیمی و سیاه زودتر از شان‌های تازه شکرک می‌زند زیرا دارای اجسام و مواد خارج بیشتری هستند.
-به نظر محققین عسل‌های تیره‌رنگ مواد معدنی بیشتری نسبت به عسل‌های روشن داشته البته باید توجه داشت که این تیرگی تحت تأثیر حرارت زیاد و نور نباشد.

بره موم حاوی حدود 50 درصد صمغ یا رزین گیاهان، 30 درصد موم 10 درصد اسیدهای چرب ضروری، 5 درصد گرد گل و 5 درصد دیگر آن از ترکیبات آلی، ویتامینها و عناص معدنی مانند: نقره، سدیم، جیوه، مس، منگنز، آهن، کلسیم، وانادیم و سیلیس است. مقدار و نوع ترکیبات بره موم بسته به مکان، زمان جمع آوری و روش تولید آن متفاوت است.
روش تولید به وسیله ی زنبور
زنبور ابتدا تکه های رزین یا صمغ تراوش شده از جوانه یا تنه برخی درختان را به وسیله پاهای عقب و قطعات دهانی جدا می کند و سپس آنها را به کمک بزاق دهان نمناک و شکل حبه مانند به آن می دهد و در نهایت به وسیله ی آرواره ها و به کمک پاها حبه ها را در داخل سبد گرده در پاهای عقبی قرار داده و به کندو حمل می نماید.
مصارف بره موم در کندو
بره موم به عنوان ماده ی ضد عفونی کننده و عاملی موثر در پیشگیری از ورود و شیوع بیماریها در کندو محسوب می شود. بره موم در محل ورود زنبوران به داخل کندو قرار دارد و به دلیل این که زنبورها پیش از ورود به کندو از روی آن عبور خواهند کرد، احتمالا می تواند نقش ضد عفونی کننده دست و پای زنبوران را در بدو ورود به کندو ایفا نماید.
همچنین پر کردن شکافها، تنگ کردن سوراخهای تهویه، تنگ کردن دریچه پرواز در زمستان، ترمیم شکستگی ها، جلا دادن و ضد عفونی کردن جدار داخلی کندو و قابها، محکم کردن محل اتصال قابهای عسل به کندو و به یکدیگر از دیگر کاربردهای بره موم است.
خواص پزشکی بره موم
این ماده خارق العاده خواصی شامل اثر ضد باکتریایی، ضد قارچی، ضد انگلی، آنتی اکسیدانی، ضد التهابی، ضد پوسیدگی دندان دارد، همچنین به عنوان تقویت کننده سیستم ایمنی بدن، بهبود دهنده اختلالات دهان و لثه، بی حس کننده موضعی، کاهش دهنده فشار خون کاربرد دارد.
کاربردهای امروزی بره موم
خواص عسل , خواص موم عسل
کاربرد آرایشی
کاربردهای پوستی و آرایشی امروزه متداولترین مصارف برای بره موم و عصاره های آن می باشند. اثرات آن روی ترمیم و نوسازی بافت کاملاً بررسی گردیده است. بره موم همراه با خواص باکتری کشی و قارچ کشی خود، فوائد بسیاری در کاربردهای مختلف در مواد آرایشی فراهم می آورد.بسیاری از ویژگیهای مفید بره موم (پروپولیس) شامل : فعالیتهای ضد باکتری، ضد قارچی، ضد ویروسی، ضد جوش سر وصورت، ضد التهاب و ضد اکسیداسیون به علاوه ترمیم زخمها، تحریک جریان خون و مخاط و اثرات بی‌حسی موضعی آن می‌باشند. سمیت کم و سازگاری خوب آن با پوست نشان داده شده است. ولی بایستی در نظر داشت که جزئی عکس‌العملهای حساسیت‌زاد را دارا می‌باشد.
بره موم اصولا به عنوان یک عامل ضد بو و پاک‌کننده پوست استفاده می‌شود. البته به عنوان یک نگاهدارنده و محافظت کننده هم کاربرد دارد.
بعضی از اعمال و کاربردهای بره موم در مواد آرایشی در ذیل فهرست شده‌اند:
عامل ضدباکتریایی
ضد بوها و ضد عرقها
عامل مشابه sebum و ضد پوست اندازی و شوره سر
شامپوها و لوسیونهای مو
عامل ضد میکروبی و ترمیم‌دهنده
فرآورده‌های پس ازاصلاح صورت
عامل ضد تحریک و ضد باکتری
ضد جوش صورت
عامل پاک کننده
دهان شویها و خمیر دندانها
نگهدارنده
در همه موارد بالا
گیرنده رایکالهای آزاد
کرم ضد پیری
کاربرد دارویی
مصارف دارویی بره موم شامل مداوای قلب و عروق (کم خونی)، دستگاه تنفسی (بعلت بیماری های عفونی مختلف)، مراقبت دندان، پوستی (ترمیم بافت زخم ها، اگزما، التیام زخم بویژه زخمهای سوخته، ناخوشی قارچی)، بیماری های عفونی (غشاءمخاط و زخمها)، مداوای سرطان، تقویت و بهبود دستگاه دفاعی بدن، دستگاه هاضمه (زخمها و عفونتها)، حفاظت و تقویت کبد و بسیاری دیگر می باشند.
استعمال خارجی مسقیم عصاره های اتانول یا پمادهای فشرده (حاوی 33 % بره موم ) نتایج خوبی در استفاده دامپزشکی برای التیام جراحت و زخمها نشان داده است. جراحی پلاستیک نیز عصاره های بره موم را برای تسریع رد التیا م زخم و کاهش پیشرفت بافت زخمی بکار می برد.
کاربرد در تکنولوژی مواد غذایی
در اثر فعالیتهای آنتی اکسیدان، ضد میکروبی و ضد قارچی، بره موم را بعنوان ماده نگهدارنده به مواد بسته بندی غذائی اضافه می کنند. طولانی کردن نگهداری ماهی منجمد تا 3-2 برابر بوسیله مولفان مختلف، ذکر گردیده است. اضافه نمودن فقط 30 پی پی ام بره موم به جیره های غذایی مرغ های تخم گذار، تولید تخم مرغ، تبدیل غذا و وزن مرغ را تا 6-5 % افزایش داده است. افزایش وزن اضافی را برای جوجه کبابی، وقتی که 500 پی پی ام بره موم به جیره های غذائی آنها اضافه گردید، تا 20% گزارش شده است.
کاربرد سنتی
در اروپا و شمال آفریقا، خواص التیام زخم توسط بره موم و نیز از زمانهای باستان مصریان، یونانیها و رومیها شناخته شده بود. در اواخر فصل دوازدهم، فرآورده های داروئی حاوی بره موم برای معالجه عفونتهای دهان و گلو و همچنین پوسیدگی ( استخوان یا دندان ) شرح داده می شوند. بره موم بطو ر متداول در مواد نگهدارنده چوب یا ورنیها بکار رفته است. امروزه بره موم در آفریقا، در داروهای گیاهی مانند ضد آب نمودن ظروف و چوب، چسب، تهیه نخ کمان و برا ی طبلهای زهی استفاده می شود.
سایر موارد مصرف بره موم
پژوهش برای مصرف بره موم ادامه دارد. کاربرد در آفت کش ها و قارچ کش ها هنوز در مرحله آزمایش می باشد. زنبورداران از بره موم آب شده همراه با موم یا در یک محلول آمنیاک استفاده می کنند، زنبورداران مهاجر برای داخل کندو ها یا تله های گرده از این مواد ذکر شده جهت جذب گروههای زنبور استفاده می کنند. تهویه کافی و در معرض جریان هوا قرار دادن بعد از رنگ آمیزی با محلول آمونیاک هر دو ضروری هستند. مالیدن بره موم یا رنگ کردن آن ( بعد از آب کردن با موم حاصله از شان های کهنه ) از مضرات و عواقب استفاده از آمونیاک خطرناک و سمی جلوگیری می کند. روند فعلی برای بازگشت به روشهای محیطی سالمتر و روشهای تولید انرژی با شدت کمتر در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، افزایش قدرت خرید مصرف کنندگان و رشد بازارها برای تولیدات گرانتر ممکنست به رشد قابل ملاحظه ای در مصرف و کاربردهای جدید بره موم ، بویژه در مواد آرایشی و فن آوری مواد غذائی منجر شود.